Legion Puławski

1 Legion Polski był ochotniczą polską formacją zbrojną walczącą w czasie Wielkiej Wojny po stronie ententy w składzie Armii Imperium Rosyjskiego. Został sformowany jesienią 1914 r., a z racji stacjonowania w Puławach był nazywany Legionem Puławskim. Brał udział w walkach na froncie wschodnim I wojny światowej od marca do września 1915 r.

W stosunkowo krótkim czasie swojego istnienia Polacy walczący w strukturach Legionu Puławskiego wykazali się męstwem i ofiarnością na polach bitewnych. Początkowo wyśmiewany przez żołnierzy i oficerów rosyjskich Legion Puławski szybko zyskał szacunek nawet pośród carskich elitarnych jednostek gwardyjskich. Legionistów ceniono za ideowość i znakomitą wartość bojową, choć nie była to przecież regularna formacja wojskowa.

Legion Puławski przeszedł swój chrzest bojowy w starciu pod Pakosławiem koło Iłży. Walczył też m.in. w Górze Puławskiej, a ostatni raz uczestniczył w walce w starciu pod Zelwą na Podlasiu. Początkowo stan liczebny Legionu Puławskiego wynosił około tysiąca ludzi. Po kilku miesiącach walk, cały czas cofając się na wschód przed nacierającymi wojskami państw cenralnych, stan osobowy wynosił już tylko 7 oficerów oraz 105 podoficerów i szeregowych.

Niestety, mimo początkowych zapewnień rosyjskiego dówdztwa, dochodziło też do walk bratobójczych z Polakami walczącymi w szeregach państw centralnych. Do najkrwawszego tego typu boju doszło pod Karczówką koło Łosic na Podlasiu, gdzie w trakcie dwóch dni walk śmierć poniosło wielu puławczyków.

"Z przeciwnych stron? Dla własnej krwi bezmiłosierni?
W imię ojczyzny jednej? Szalejąż w obłędzie?
Któremu z haseł wierni? Któremu niewierni?"

- Leopold Staff -

Dzieje Legionu Puławskiego, a także związanego z nim Legionu Lubelskiego (2 Legionu Polskiego), bardzo dobrze obrazują sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy w momencie, gdy trzej dotychczasowi zaborcy stanęli nagle po przeciwnych stronach. Legion Puławski od samego początku swego istnienia napotykał na różne problemy i przeciwności. Brakowało odpowiedniego wyposażenia wojskowego, brakowało odpowiednio dużego poparcia politycznego wśród ugrupowań polskich działających w zaborze rosyjskim, brakowało też takiej charyzmatycznej postaci, jaką miały galicyjskie Legiony Polskie w osobie Józefa Piłsudskiego. Sytuacji nie poprawiała nieprzychylna postawa części wysokich rangą dowódców rosyjskich, którzy byli wrogo nastawieni do Polaków i w krótkim czasie doprowadzili do rusyfikacji Legionu Puławskiego oraz przekształcenia go w 739 Nowoaleksandryjską Drużynę funkcjącą na zasadach rosyjskiego pospolitego ruszenia.

Legion Puławski stanowił zalążek polskich formacji na Wschodzie, których jednakże rozwój był całkowicie zależny od stanowiska Rosji carskiej w sprawie polskiej. Był próbą wykorzystania ogólnoświatowego konfliktu zbrojnego zmierzającą do odzyskania niepodległości przez Polskę.